QUENYA

 DERSLER 5:

FİİLLER, GENİŞ ZAMAN  RAKAMLARIN KULLANIMI,

ve SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA

 

    Önceki derslerimizde kelime çeşitlerinden isimler ve sıfatları işlemiştik. Ayrıca kimi zaman diğer çeşitleri de araya harmanlamışız. Örneğin ikinci derste bir edat olan nu (altında) kelimesini kullanmışız. Bunlar konuşmalar sırasında kullandığımız ufak kelimelerdir. Mesela "nu i alda" ([O] Ağacın altında) cümlesinde bunu görebileceğiniz gibi bu kelimeler nesnenin yerini belirtmekte kullanılabilir. Ar sözcüğü ise en çok kullandığımız kelimelerden biri olan "ve" anlamına gelir ve bu da bağlaç olarak adlandırılır. Örnek olarak Anar ar Isıl (Güneş ve Ay) Bağlaçlar Türkçe'dekine benzerdir, edatınsa tek farkı kelimeden sonra değil önce kullanılmasıdır:

FİİL NEDİR?   

    Bir de fiil yada eylem adı verilen bir kelime türü vardır. Bunu daha önce Türkçe'de ek fiil olarak kullanılan nà      "-dır" ve nar "-dırlar" kelimelerinde görmüştük. Bu iki fiil çok basitti, bir öznenin ne olduğunu anlatıyordu: Aran nà Taura "Kral güçlüdür"ki gibi. Fakat tüm fiiller öznenin ne olduğunu anlatmaz, bazen (çoğu zaman) ne yaptığını da anlatabilir. Fiiller dile hareket getiren sözcüklerdir.

    Örneğin "Elf dans eder" cümlesini alalım. Burada "dans eder" bölümü cümlede ne olduğunu anlatan bölümdür ve bu "dans etmek" kelimesine bir takım ekler getirilerek yapılmıştır. Elbette bir hareket çeşitli formlarda olabilir, dediğimiz gibi, "dans eder"; veya geçmiş zamanda "dans etti" gibi. Birçok dil fiilin ne zaman yapıldığını fiilin içinde gösterir, geçmişte veya şimdi. Ayrıca tüm dillerin gelecekte yapılacak eylemler hakkında da özel formları vardır: dans edecek.

    Zamanları, gelecek zaman, geçmiş zaman ve geniş zaman olarak sıralayabiliriz. Fakat bu tam bir liste olmaz. Quenya'da tam olarak bilinen 5 zaman vardır ve bizim de işleyeceklerimiz onlar. Bu derste ise yalnızca geniş zamanı işleyeceğiz

QUENYA'DA FİİLER

    Quenya'da fiiller iki ana kategoride incelenebilir. Bunlardan ilki A-köklü olarak adlandırılır ve sonları a ile biter. Bunlar kelime sonlarına ekler eklenerek oluşturulmuştur. Bu ekler çoğunlukla -ya ve -ta daha az olarak da -na ve -a'dır.

calya- "açıklamak" (kökü KAL)

tulta- "gidip getirmek, çağırmak, celp etmek" (kökü TUL) [summon ing.]

harna- "yaralanmak" (kök SKAR; Quenya'da ilk iki harf sk-,  h- olur)

mapa- "sıkıca tutmak" (kök MAP)

     Fakat sonları -ya,-na,-ta veya -a ile bitmeyen bazı fiiller de vardır. Bunlar hiçbir kategoriye girmeyen aykırı fillerdir.

    mat- "ye(mek)" doğrudan MAT- kökü ile aynıdır ve benzer anlam taşır.. Tac- "bağlamak"ın geldiği kök TAK- "onarmak". Tul- "gelmek"in ise kökü TUL- "yakınlaşmak" (tulta- "celp etmek" ile aynı kökten zıt sözcükler     -ta anlamı değiştirmiş) örnek gösterilebilir.

GENİŞ ZAMAN

•     Böylece artık geniş zamana geçebiliriz. Önce basit fiillerden başlayalım. Mel (sevmek) sözcüğüne bakalım: Elendil oğlu Herendil'e derki:

    Yonya inyë tye-méla, "Ben de, oğlum, Seni seviyorum". Buradaki geniş zamandır, yani daha önce de olmakta, şu an olan ve ilerde olmaya devam edecek olan zamandır. Bunun başka bir yerde daha kullanıldığını daha önce:

    elen síla lúmenn' omentielvo, "Karşılaştığımız saatte bir yıldız parlıyor (yada parlar)"
 

• Síla parlamak anlamına gelen "Sil-"den gelmiş. quet-"konuşmak, söylemek" fiili "Quèta"'ya dönüşünce "konuşuyor" oluyor.

• Sìla veya mèla sözcüklerine bakalım, bunlar Türkçe'ye iki şekilde çevrilebilir: Sìla, parlar veya parlıyor; Mèla, sever veya seviyor. Kısacası, Quenya'da geniş zaman ve şimdiki zaman aynı şekilde kullanılır. Anlamı ise cümleden çıkarmak mümkündür.
• Sonu zaten a ile biten sözcüklerde aa değil ëa kullanılır. Örneğin zorlamak anlamına gelen -ora geniş zamanda -orëa'ya dönüşür.
• Bazen fillere çoğul anlam eklenebilir. Örneğin elen sìla "yıldız parlıyor" iken elen sìlar ise "yıldızlar parlıyor" anlamına gelir.

SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA...

 

    Sıfatları kullanırken bildiğiniz gibi onlara bazı ekler ekleyerek istediğimiz anlamı verebilriz. Buna aşırılık durumu denir. Örneğin uzun boylular arasında bir kişi en uzun boyludur. İlginçtir ki bizdeki "en" Quenya'da karşımıza an olarak çıkar. Kelimelerin başına eklenir: calima "parlak"; ancalima "en parlak".

Birkaç örnek:

        an + alta "büyük" = analta "en büyük"

         an + calima "parlak" = ancalima "en parlak"

         an + norna "erkekçe" = annorna "en erkekçe"

         an + quanta "dolu" = anquanta "en dolu"

         an + vanya "güzel" = anvanya "en güzel"

         an + wenya "yeşil" = anwenya "en yeşil"

         an + yára "yaşlı" = anyára "en yaşlı"

 

 

    Fakat bazen an değil, "n" yerine sıfatın ilk harfi gelir. Örneğin an- + lauca (ılık) allauca şekline geçer ve en ılık anlamına gelir.

an + lauca "ılık" = allauca "en ılık"

an + ringa "soğuk" = arringa "en soğuk"

an + sarda "zor" = assarda "en zor"

an + moina "değerli" = ammoina "en değerli"

VOCABULARY

 

canta "dört"

Nauco "Cüce"(ırk olarak)

parma "kitap"

tiuca "şişman"

mapa- fiil "kapmak, tutmak"

tir- fiil "izlemek, korumak"

lala- fiil "gülmek"

caita- fiil "uzanmak"

tulta- fiil "celp etmek"

linda- fiil "şarkı söylemek" (ör. Ainulindalë adındaki "Ainur'un şarkısı")

mat-  fiil "yemek"

cenda- fiil "okumak"

 

EXERCISES

 

1. Türkçe'ye çevirin

 

A. I nís lálëa.

B. I antiuca Nauco máta.

C. I tári tíra i aran.

D. I analta oron ná taura.

E. I nér tultëa i anvanya vendë.

F. I aiwë lindëa.

G. I Naucor mápëar i canta Eldar.

H. I antaura aran ná saila.

 

2. Quenya'ya çevirin

 

I. Bir kadın en büyük gemiyi koruyor

J. En kötü adam öldü.

K. Elf kitabı tutuyor.

L. Dört adam ağacın altında uzanıyor.

M. En bilge adam kitap okuyor (dikkat: saila "bilge" kelimesine önek eklenince ne oluyordu?)

N. Kral ve kraliçe kitap okuyor.

O. Kuşlar şarkı söylüyor.

P. Dört Cüce kuşları izliyor.

QUENYA

 DERSLER 6:

FİİLDE GEÇMİŞ ZAMAN

Bir aylık aradan sonra işte bir kez daha buradayız. Hatırlıyorsanız en son geniş zamanı işlemiştik. Aynı zamanda şimdiki zamanı da içeriyordu. Şimdi ise geçmiş zamanı işleyeceğiz.

Türkçe'de geçmiş zaman iki şekilde kullanılmaktadır. -miş'li ve -di'li geçmiş zamandır. Quenya'da ise fiiller geçmiş zamandaki hallerini alırlarken -në ekini alır. Birkaç örnek verelim:

ora- "diren-", geçmiş zamandaki hali oranë "direndi"

hehta- "ayır-", geçmiş zamandaki hali hehtanë "ayırdı"

ulya- "dök-", geçmiş zamandaki hali ulyanë "döktü"

sinta- "sol-", geçmiş zamandaki hali sintanë "soldu"

• ahyanë "değişti" fiilini bir cümleye "manen lambë Quendion ahyanë?"(Elflerin dili ne kadar değişti?) soru cümlesindeki gibi ekleyebiliriz. Burada aslolan ahya-  "değiş-" fiilidir.

• Ayrıca sonu sesli ile bitmeyen sil- "parlamak", tir- "izlemek", mat- "yemek" gibi fiillere de -në pek tabii eklenebilir. "sillë (neden böyle olduğu aşağıda açıklandı),  tirnë" (mat için aynı şeyi söyleyemem)

• Sonu "n" sessizi ile biten fiillerde sorun çıkabileceğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. cen- "görmek" ise "cennë" ise "gördü" olarak çevrilebilir.

• Fakat "l" ile biten kelimelerde sorun çıkar. Örneğin: vil- "uçmak" vilnë değil de villë olarak kullanılır. Yani l ile biten sözcüklerde geçmiş zaman "llë" şeklinde olur.

• p, t, c harflerinde ise daha farklı bir yapı vardır. p ve c ile biten sözcükler geçmiş zaman ile yazılacakken şu örneklerdeki gibi olurlar:

• top- "kaplamak" geçmiş zamanda  tompë , yani son sözcükten önce m, en sona ise ë gelir.

• t ile biten sözcüklerse:

• mat- "yemek" geçmiş zamanda mantë, yani bu kez m değil n geldi.

 

KELİME BİLGİSİ

lempë "beş"

elen "yıldız"

harma "define" (isim)

sil- fiil "parlamak" (with white or silver light, like star-shine or moon-shine)

hir- fiil "bulmak"

cap- fiil "zıplamak"

tec- fiil "yazmak"

quet- fiil "konuşmak, söylemek"

mel- fiil "sevmek" (arkadaş olarak, aşk anlamında sevmenin Quenya'daki karşılığı bilinmiyor)

cen- fiil "görmek" (cenda- "okumak", aynı zamanda çok yakından bakarak görmek anlamında kullanılır).

orta- fiil "doğmak",(güneşin doğumu, bebek değil) aynı zamanda = "yukarı hareket etmek".

harya- fiil "sahip olmak" (harma "define" ile bağdaştırılmıştır)

 

 

ALIŞTIRMALAR

 

1. Türkçeye çeviriniz

 

A. I nér cendanë i parma.

B. I Naucor manter.

C. I aran tultanë i tári.

D. Nís lindanë.

E. I vendi tirner i Elda.

F. I lempë roccor caitaner nu i alta tasar.

G. I eleni siller.

H. I Nauco cennë rocco.

 

2. Quenya'ya çeviriniz

 

I. Bir cüce bir define buldu.

J. Bir elf konuştu.

K. Bir at zıpladı.

L. Bir(the) kral elfleri severdi.

M. Bir adam kitap yazdı.

N.Krallar definelere sahiptir.

O.Bir(the) kral ve bir(the) kraliçe dört elf ve beş cüce çağırdı.

Geçen dersin cevapları

1.
A. (The) kadın gülüyor
B. En şişman cüce yiyor.
C. (The) Kraliçe kralı izliyor.
D. En büyük dağ kudretli.
E. (The) adam en güzel bakireyi çağırıyor
F. Kuş şarkı söylüyor.
G. Cüceler dört elfi yakaladı.
H. (The) en kudretli kral bilge
2.
I. I nís tíra i analta cirya.
J. I anúmië neri nar firini.
K. I Elda mápëa i parma.
L. Canta neri caitëar nu alda.
M. I assaila Elda cendëa parma (an-saila becoming assaila by assimilation)
N. I aran ar i tári cendëar i parma.
O. I aiwi lindëar.
P. I canta Naucor tírar aiwë.